Hoe depressief is Nederland? Utrechts Nieuwsblad 2002
Door Helma van den Berg
Nederlanders slikken meer pillen tegen depressies dan ooit tevoren. Het afgelopen jaar is het gebruik met 20 procent gestegen. Alleen bij de apotheken ging al voor zo’n 260 miljoen gulden aan antidepressiva over de toonbank. Is er sprake van een nieuwe modeziekte, ellende-chique? Of wordt Nederland massaal zwartgallig? Deskundigen houden het op het laatste: ,,Depressies zijn de keerzijde van onze veeleisende welvaartsstaat.”
Het begon in de jaren negentig in de Westerse mode en popmuziek. In de haute-couture verschenen naargeestige, gescheurde creaties, geshowd door graatmagere, anorexische modellen die narrig tot diep ongelukkig uit hun
ogen keken. Groepen als Nirvana boekten gigantische successen met songs vol apathie, desillusie en overige zwartgalligheid. De ‘dépriecultuur’ was geboren. Sindsdien heeft een groeiende groep mensen last van depressies. Steeds meer mensen grijpen naar middelen om de zon weer enigszins te zien schijnen. Te beginnen in Amerika waar vooral antidepressiva als Prozac en Seroxat populair zijn. Een trend die nu ook in Nederlander wordt gevolgd. Volgens de Stichting Farmaceutische Kengetallen is vorig jaar voor 524 miljoen gulden uitgegeven aan geneesmiddelen tegen ziektes van het centraal zenuwstelsel, waarvan zo’n 260 miljoen aan antidepressiva. Een opmerkelijk gegeven want de hang naar somberte, de depressieve cult kunnen als tijdelijk verschijnsel misschien nut hebben. Maar een depressie is een gruwelijke ziekte en zelden voor iets of iemand nuttig. Volgens de Utrechtse psycholoog Huub Buijssen, gespecialiseerd in depressies, moet er toch een zekere samenhang zijn: ,,Uit het feit dat die mode en muziek bij zo’n groot publiek aanslaat, blijkt wel dat veel mensen zich in die sombere cultuur herkennen. Dat een grote groep geen vrolijke inslag heeft.” Een dip, een sombere bui of verdriet na het overlijden van een dierbare, is
overigens niet te vergelijken met een depressie die door de huisarts vroeger ook wel werd aangeduid met ‘overspannen’ zijn. Een depressie bestaat uit een hele reeks van lichamelijke en geestelijke ziekteverschijnselen. Daarvan is sprake wanneer iemand minstens twee weken vrijwel doorlopend last heeft van ernstige bedroefdheid, pessimisme, gebrek aan zelfvertrouwen, lusteloosheid, verlies aan interesse, kortom, nergens meer plezier aan beleeft.
Depressies zijn van alle tijden. Hippocrates, ‘de vader van de westerse geneeskunde’ beschreef de ziekte al in de vierde eeuw voor Christus. In de bijbel wordt Job als zo’n patiënt beschreven. En de aandoening komt bij arm
en rijk, jong en oud voor. Ook onder bekende mensen als de Amerikaanse oud-president Abraham Lincoln, de Britse staatsman Winston Churchill. Onder schrijvers als Leo Tolstoj, Ernest Hemingway en Maarten Biesheuvel en ook
onder andere bekende namen als Marilyn Monroe en popzanger Kurt Cobain (inderdaad, van Nirvana).
Sinds de Tweede Wereldoorlog is er een dramatische stijging van het percentage mensen dat aan een depressie lijdt. De generatie die tussen 1960 en 1975 volwassen is geworden, loopt drie keer vaker het risico om slachtoffer te worden van een depressie dan hun grootouders, melden Buijssen en psycholoog Pim Cuijpers van het Trimbos Instituut in het zelfhulp-cursusboek ‘Ik zie het weer zitten‘. Volgens de Amerikaanse depressiedeskundige Seligman is de kans dat jonge mensen tegenwoordig een depressieve stoornis krijgen, zelfs tien keer zo groot als het risico dat hun grootouders liepen. Inmiddels gelden depressies in Nederland als een volksziekte. Soms van levensbedreigende aard. Jaarlijks doen circa 20.000 mensen met een depressie een poging tot zelfdoding. Zo’n 1500 mensen slagen daar in, wereldwijd berooft een miljoen mensen zich wegens psychische problemen van het leven. Depressies is ook de voornaamste oorzaak van ziekteverzuim. Een op de zes mensen heeft het afgelopen jaar meer dan zes weken niet gewerkt als gevolg van deze aandoening. Na hart- en vaatziekten zullen zware depressies over 20 jaar doodsoorzaak nummer twee zijn.
Vraag is hoe het komt dat er zoveel meer mensen dan vroeger een depressie krijgen. Feit is dat artsen de laatste tien jaar meer oog hebben gekregen voor psychische ziekten en veel vaker de diagnose ‘depressie’ stellen. Maar
volgens Buijssen is er meer aan de hand: ,,Het toenemend aantal depressies vormt de keerzijde van onze welvaartsstaat. Mensen kunnen meer en willen meer. Ze nemen niet langer genoegen met de ongemakken die hun gelovige ouders, in de hoop op een beter leven in het hiernamaals, als juk op hun schouders mee torsten. Tegenwoordig hechten mensen vooral aan een gelukkig leven nu en zoeken daarbij zo nodig hulp.” Bovendien konden van nature ‘kwetsbare’ mensen zich vroeger staande houden in beschermde beroepen: als knecht op de boerderij, als inwonend dienstmeisje of in een bedrijf waar alleen routinematige klussen moesten worden gaan. Buijssen: ,,Deze mensen moeten zich nu waarmaken in een veeleisende, onpersoonlijke mammoet-maatschappij die vooral is ingesteld op hoog producerende, zichzelf bewijzende, creatieve talenten. Mensen moeten steeds veranderen, zich aanpassen om te kunnen overleven. Dat leidt bij menigeen tot stress en erger.” Ook het feit dat mensen zich zelf moeten bewijzen, steeds weer nieuwe keuzes moeten maken, leidt nog wel eens tot psychische brokken, zegt Buijssen: ,,Vroeger lag je leven uitgestippeld Een zoon van een timmerman, werd timmerman, die van de notaris had een kantoorleven voor zich en elk meisje werd huisvrouw. Tegenwoordig moet je je eigen weg uitstippelen en als je het niet ‘maakt’, misschien zelfs miskleunt, dan is het je eigen schuld. En niets leidt gemakkelijker tot een depressie dan schuldgevoelens.” De grote groei in depressiepatiënten is ook te verklaren door het feit dat kinderen, jongeren en ouderen bij vroegere onderzoeken naar depressie over het hoofd werden gezien. Psychiatrische problemen bij de jeugd werden niet erkend. Ouderen werden er evenmin voor behandeld. Want bij ouderdom en kwalen hoorde depressie, zo luidde toen de algemene opinie. Dezer dagen weten we beter: kinderen met gedragsproblemen moeten zo vroeg mogelijk begeleiding en behandeling krijgen, om erger te voorkomen. In menig verzorgingshuis starten speciale trainingen en cursussen om ouderen met depressieve klachten te begeleiden.
Genen
Buikhuizen is er destijds zodanig voor weggehoond, dat hij ontslag moest nemen en tegenwoordig, ver van de psychiatrie, een antiquariaat drijft. Maar vriend en vijand geven hem nu gelijk: aanleg voor agressie, criminaliteit en
depressie krijgt elk mens met zijn geboorte mee in zijn genen. Heeft de ene helft van een een-eiige tweeling een depressiestoornis, dan heeft zijn broer of zus 50 procent kans op dezelfde aandoening. Bij manische depressie is het
risico zelfs 70 procent. Behalve aanleg spelen nog meer factoren en ervaringen mee: zware, emotionele belasting, spanning, verlies, grote veranderingen in werk en leven. Menige ziekte kan eveneens een depressie veroorzaken, evenals medicijnen en langdurig drugsgebruik de aandoening kunnen oproepen. Buijssen: ,,Een verslaving maskeert ook vaak een depressie. Mensen gaan niet zelden aan de alcohol of drugs om hun depressie te onderdrukken. Bij de
joodse samenleving, waar alcohol en drugs taboe is, hebben net zoveel mannen als vrouwen last van een depressie.” Dat zou wel eens kunnen verklaren waarom andere vrouwen in Nederland de aandoening twee keer zo vaak krijgen
dan doorgaans meer drinkende mannen, zegt Buijssen. ,,Maar ook hun meer gecompliceerde leven, veelal als opvoeder annex huishoudster en zakelijk partner, speelt parten. Daarbij krijgt menigeen op wat latere leeftijd ook
nog eens de gedeeltelijke zorg voor de hoogbejaarde ouders op de schouders.”
Een depressie wordt veroorzaakt door een combinatie van psychische en biologische oorzaken. Daarbij is er iets mis met de aanmaak van chemische stof die mensen van nature ontwikkelen om de hersencellen naar behoren te
prikkelen. Naast behandelingen met gesprekstherapieën, worden steeds meer chemische middelen ingezet. De oudste antidepressiva hebben veelal de meeste bijwerkingen. Droge mond en -huid, wazig zien, verstopping, hartkloppingen, trillen en oudere mensen kunnen ook last hebben van verwardheid. Ook jongere medicijnen zijn niet vrij van bijwerkingen en moeten niet zelden met tegen-middelen worden geslikt. Toch zijn medicijnen inmiddels onmisbaar, zeggen zowel patiënten als bekende experts onder wie de Utrechtse hoogleraren R. Kahn en W. Nolen en de Amsterdamse hoogleraar F. de Jonghe. En hoewel de Nederlandse artsen, in verhouding met hun collega’s over de
grens, nog terughoudend zijn bij het voorschrijven van medicijnen aan mensen met depressies, gaat ook hier wekelijks voor miljoenen over de toonbank. Vooral door de grote financiële rol die de farmaceutische industrie speelt
bij onderzoek en artsenopleidingen, beweert arts/publicist Ivan Wolffers onlangs in de Volkskrant. In zijn boek ‘Verlossing op recept’ verwijt hij ook journalisten en tv-presentatoren als Emma Brunt, Sonja Barend en Barry
Norman dat zij de media misbruiken voor reclame voor medicijnen als Prozac. Psychiater Peter Kramer maakt het daarbij het bontste met zijn boek ‘Prozac, Of hoe een geneesmiddel je persoonlijkheid kan verbeteren‘, waarin hij
gedetailleerd uiteen zet hoe mensen met Prozac zelfs van hun seksuele frustraties afkomen. Opmerkelijk genoeg blijkt uit recent onderzoek van het Trimbos-instituut dat het overgrote deel van de mensen met een depressie zonder behandeling herstelt en geen professionele hulp nodig heeft. 85 Procent van hen zou na een jaar vanzelf genezen. Volgens onderzoeker Jan Spijker gaat het daarbij wel om de lichte en gemiddeld zware gevallen van depressie. Maar Cuijpers en Buijssen verwerpen deze conclusie. Volgens hen is het juist van belang om een depressie zo snel en goed mogelijk te behandelen, juist om erger te voorkomen. Buijssen: ,,We moeten voorkomen dat mensen net als vroeger
denken, dat depressie vanzelf wel over gaat als je maar flink genoeg bent. Sterker nog, veel mensen blijven nog steeds met een depressie rond lopen en doen zichzelf onnodig leed aan.” De Utrechtse psychologen presenteren voor
een breed publiek zelfhulpcursussen via Teleac en Trimbos-instituut. Ook De Jonghe, René Diekstra en anderen hebben boeken geschreven waarin depressies en behandelingen uitvoerig worden belicht. Opmerkelijk is overigens wel dat het St. Janskruid, het Prozac van moedernatuur dat in Duitsland en Oostenrijk op grote schaal door artsen voor mensen met een depressie wordt voorgeschreven, hier nauwelijks in tel is. Terwijl het middel veel goedkoper is en volgens recent Amerikaans onderzoek ook aanmerkelijk minder bijwerkingen heeft. Volgens psychiater Nolen omdat nog te weinig over het middel bekend is: ,,St. Janskruid zou bij milde en matig ernstige depressies de eerste 6 tot 8 weken werkzaam zijn. Maar we weten niet wat het kruid nadien doet. Daar is nog onderzoek voor nodig. Van Prozac en Seroxat weten we dat wel en de middelen zijn ook meteen in voor vrijwel iedereen werkzame dagdosis op de markt gebracht. Dat verklaart de populariteit van deze middelen.” Ondanks de explosieve groei van medicijngebruik, is er voor onderzoekers en artsen geen reden om achterover te leunen. Volgens onderzoek van het
Trimbos-instituut is slechts 35 procent van de mensen die antidepressiva slikken na een jaar beter. Voor het overgrote deel van deze patiënten en de mensen in hun omgeving blijft het nog tobben.
‘Het is zaterdagnacht en ik lig opgekruld in embryohouding op de vloer van mijn badkamer. Met het zwarte chiffon van mijn jurk op de spierwitte tegels lijk ik net een vies plasje. Ik kan niet ophouden met huilen. Ik heb het
tastbare, onmiskenbare gevoel dat ik instort, dat ik er niets tegen kan beginnen. En wat me nou echt dwarszit is, dat het me ergens aan doet denken: aan mijn hele leven.’
‘Ik begin te geloven dat er echt geen middel tegen depressie bestaat, dat geluk een doorlopend gevecht is, en ik vraag me af of ik die strijd soms mijn leven lang zal moeten leveren. Ik vraag me af of het de moeite wel
waard is.’
‘Na zes jaar Prozac weet ik dat het niet het eind, maar het begin is. Geestelijke gezondheid is veel gecompliceerder dan enige pil die een sterveling kan uitvinden. Op den duur is een stevige, taaie, diepgewortelde depressie elk chemisch product te slim af. Als je chronisch in de put zit, ben je je leven lang aan het vechten om niet te verdrinken.’
‘Als ik bij de eerste signalen van mijn depressie was behandeld door een competente therapeut waren die beginvonkjes misschien wel niet uitgelopen op een nachtmerrie-achtige psychische vuurzee en was het misschien wel niet zover met me gekomen dat ik, tien jaar later, alleen al medicijnen nodig had om ‘s ochtends uit mijn bed te komen.’
Uit: Het land van Prozac’ van Elizabeth Wurtzel (34).
