‘Geweld tegen leraren neemt niet toe’

Volgens deskundigen worden incidenten laatste jaren wel extremer

Komt agressie tegen leraren vaker voor? Nee, zeggen onderzoekers, maar de incidenten worden wel harder. Alle aandacht van overheid en hulpverleners ten spijt. ,,Kinderen zien het op tv.”

Door onze redactie onderwijs

ROTTERDAM, 14 JAN. Een vijftienjarige vmbo-leerling van de Aloysiusschool uit Hilversum stopt in 2002 xtc-pillen in de thee van een lerares. 24 leerlingen zien de vrouw onwel worden, maar doen niets. Ze overleeft, maar moet maanden thuis herstellen.
Het incident is, net als de dodelijke schietpartij van gisteren in Den Haag, een uitwas. Tragisch weliswaar, maar excessief geweld tegen leraren is volgens onderzoekers zeker niet aan de orde van de dag. ,,Sinds 1990 is het aantal geweldsdelicten redelijk stabiel”, zegt psycholoog Huub Buijssen. Hij schreef met Mathilde Bos in 2002 het boekje Lesje geleerd?, een handleiding voor scholen om te leren omgaan met geweld. De meeste leraren zelf zeggen volgens een enquête van de Algemene Onderwijsbond dat het geweld op school niet erger is dan enkele jaren geleden.

Hoe groot is het probleem dan wel?

Twee jaar geleden hield de KPC Groep een enquête onder leraren naar agressie. Meer dan de helft van de ondervraagden (53 procent) kreeg in één jaar tijd te maken met agressie van ouders, leerlingen of collega’s. Tweederde van deze groep werd in de gangen van de school lastiggevallen, 5 procent zelfs thuis.

In veruit de meeste gevallen gaat het niet om fysiek geweld. Van alle leraren is 39 procent in één jaar uitgescholden door een leerling, 3,2 procent zegt seksueel geïntimideerd te zijn en 1,5 procent is geschopt of geslagen door een leerling. Eenderde van de leraren zegt geestelijk gekwetst te zijn door ouders.

,,Van een algemene verharding kun je niet spreken”, zegt onderzoeker Henk Kleijer van het instituut voor maatschappijwetenschappen SISWO van de Universiteit van Amsterdam. ,,Daar wijzen de cijfers niet op.” Maar, zegt hij, het aantal extreme voorvallen op school lijkt wél toe te nemen. Met name op grote scholen met veel allochtone achterstandsleerlingen doen zich steeds meer excessieve geweldsdelicten voor. Kleijer: ,,De drempel naar extreem geweld is minder hoog dan vroeger. Kinderen zien het vaker om zich heen, in hun eigen omgeving en op televisie.”

Kennelijk, zegt onderzoeker Ton Mooij van het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen (ITS), kunnen overheid en hulpverleners deze tendens niet keren. ,,Zij maken steeds meer werk van de aanpak van geweld op school.” Mooij concludeerde in 2001 dat overheidsmaatregelen het aantal geweldsdelicten op school niet hebben kunnen tegengaan, maar dat het aantal geweldsdelicten op ongeveer hetzelfde peil blijft.

Toenmalig staatssecretaris Netelenbos begon medio jaren negentig met het project De veilige school, waarin zij de scholen aanspoorde om meer werk van veiligheid te maken. De Tweede Kamer komt ook regelmatig met voorstellen om geweld op school tegen te gaan, variërend van het invoeren van detectiepoortjes tot het het vak normen en waarden. Maar het blijven vaak papieren plannen, zegt Mooij.

Sommige maatregelen om geweld tegen te gaan, zegt Mooij, zijn relatief makkelijk in te voeren, maar komen maar zelden van de grond. Al zijn excessen natuurlijk niet te voorkomen. ,,Neem bijvoorbeeld de eerste schoolweken. Een school moet proberen om meteen duidelijk te maken wat de regels zijn en in het begin strak bijhouden of de leerlingen zich daar aan houden. Wat je nu vaak ziet is dat leerlingen na een week of zes zelf het heft in handen nemen. De school kan dan alleen nog maar reageren.”

Een groot probleem is het taboe dat nog steeds op het onderwerp rust, zegt oud-rector en directeur Dick de Wolff van de Educatieve Faculteit Amsterdam. Hij biedt op zijn school sinds dit jaar de module Omgaan met agressie aan, om studenten voor te bereiden op de taaie schoolpraktijk. ,,Een school die te maken krijgt met agressie voelt zich kwetsbaar tegenover ouders en leerlingen. Juist omdat de meeste gevallen onbesproken blijven, neemt het gevoel van onveiligheid toe.”

Bovendien, zegt hij, is er steeds minder geld beschikbaar voor kleinschalige projecten om probleemleerlingen goed op te vangen. Toen hij nog rector was van een middelbare school in Almere, kwamen de scholen in die stad vaak bij elkaar om oplossingen te bedenken voor deze scholieren. ,,We bekeken per leerling of hij niet beter naar een andere school geplaatst kon worden. Juist voor dit soort projecten is tegenwoordig geen geld meer.”

Psycholoog Buijssen denkt dat ook basisscholen meer betrokken moeten worden bij de preventie van agressie op school. ,,In de Verenigde Staten hebben veel scholen sinds enkele jaren lesprogramma’s ingevoerd waarin kinderen op jonge leeftijd leren conflicten op te lossen zonder geweld. In Nederland komt dat nog niet veel voor. Juist in die leeftijd kunnen ze nog leren dat ze er niet meteen op los moeten slaan als ze kritiek krijgen.”