Burnout of depressie?

Omdat ik me de laatste tijd niet goed voel, ben ik naar de huisarts gegaan en die vertelde me dat ik een burn-out heb.  Op internet deed ik zojuist een zelfhulptest en daar kwam uit dat ik waarschijnlijk een depressie heb. Wie moet ik nu geloven? En wat is precies het verschil tussen een burn-out en een depressie?  Meneer Bosman, Arnhem.  

Ofschoon het in veel gevallen verre van gemakkelijk is een burn-out en een depressie van elkaar te onderscheiden, hebben ze een verschillend klachtenpatroon.  Meest typerend  voor een burn-out zijn ongewone vermoeidheidsklachten.  Zelfs na een goede nachtrust sta je dan nog moe op. De moeheid zit dan immers in je  lichaam en in je hoofd.  Een burn-out komt door het werk, daarom kunnen ook huisvrouwen en mantelzorgers het krijgen.  Als je een burn-out hebt, staat het werk je tegen en bij de gedachte aan je werk voel je vaak al slecht. Tegelijkertijd kun je dan nog wel plezier beleven aan een hobby.  Als je een depressie hebt, voel je je daarentegen ‘overall ‘ ellendig. Ook als  je niet aan je werk denkt. Niets kan je echt opbeuren. Bij een depressie begrijp je vaak niet of maar ten dele waarom je je zo rot voelt. ‘Ik heb alles om gelukkig te zijn, maar toch ..’  Als je burn-out hebt, snap je wel waar je klachten vandaan komen: van je werk. Tenslotte, bij een depressie heb je vaak een veel negatiever zelfbeeld dan bij een burn-out.  

Depressie en burn-out en kunnen vergezeld kunnen gaan van een lange reeks van andere symptomen waarvan ze er ook sommige gemeenschappelijk hebben. Zoals slapeloosheid, besluiteloosheid, concentratieproblemen, geen zin in seks, veel piekeren.  Om het nog ingewikkelder te maken, gaan burn-out en depressie ook nogal eens samen. Een burn-out zonder depressie komt zelfs niet zo vaak voor (Sommige wetenschappers zien burn-out daarom als een vorm van depressie en niet als een op zich staand begrip). Het kan dus goed zijn dat u aan beide aandoeningen leidt. Een andere mogelijkheid is dat u  een aan een zuivere depressie leidt. Hoewel deze wel vaak op zichzelf staat, geeft menige huisarts zijn patiënten ook dan toch liever de diagnose burn-out.  Hij doet dat omdat hij weet dat mensen, vooral mannen, zich voor een depressie schamen.  Burn-out wordt immers eerder geassocieerd met hard werken en met winnaars, depressie met falen en met losers.

Het belangrijkste is dat u nu een goede behandeling krijgt.  Gelukkig komen de meest werkzame elementen van een burn-out behandeling overeen met die van een depressiebehandeling:   anders leren denken ‘door niet helpende gedachten  aan te pakken (zoals “als ik niet hard werk, vindt niemand me aardig),  stressbronnen in het leven verminderen, meer  reële eisen aan jezelf stellen (goede balans werk-privé), zinvolle sociale contacten op- of uitbouwen en voldoende bewegen.     

Ver lezen? Huub Buijssen. Ik zie het weer zitten. Stap voor stap van je depressie af. Spectrum, Houten, 2009

 

 

Mijn huisarts vroeg me toen hij me medicijnen voorschreef om beter te kunnen slapen hoeveel alcohol ik dronk. Toen ik hem vertelde dat ik dagelijks  vier glazen wijn drink, adviseerde hij me te minderen naar hooguit anderhalf glas per dag.  ‘’Voor u als vrouw is anderhalf glas per dag het maximum en nu u ook slaapmedicatie gaat gebruiken, zou u eigenlijk nóg minder moeten drinken.’ Ik was te perplex om te reageren. Is mijn huisarts niet een te strenge calvinist? Mevrouw Haas, Rotterdam.

Uw huisarts heeft gelijk.  Voor vrouwen is een kwart van een fles wijn van 0,75 cl (met een alcoholpercentage van 12%) het maximum, mannen mogen per dag een derde van een fles wijn drinken. En alcoholdeskundigen zijn het er verder over eens dat men twee aangesloten alcoholvrije dagen in acht moet nemen.  Het verschil tussen mannen en vrouwen komt onder meer doordat het mannelijke lichaam alcohol beter afbreekt. Mannen zijn daarom minder snel onder invloed dan vrouwen.  Maar boven de zestig adviseert  de Gezondsheidsraad  mannen te minderen naar het niveau van vrouwen. Wat kunnen de twee of drie extra’s glazen nu kwaad? Welnu, meer drinken dan de norm vergroot de kans op allerlei ziektes diverse vormen van darmkanker, leverziektes, hart- en vaatlijden, dementie en diabetes.   Een te hoge dosis alcohol verstoort ook de gezonde slaap. Men slaapt weliswaar eerder in, maar de kwaliteit van de slaap is veel minder.  Het gevolg kan dan zijn dat men dan gaat vragen om  ..slaapmedicatie.  Maar dat is nog niet alles. Bij alcoholverslaving denken mensen meestal aan mensen die zich al bijna jaren bijna elke dag laveloos drinken.  Maar ook mensen die minder, maar wel regelmatig meer dan de norm drinken, kunnen door alcoholgebruik in de problemen komen.  Normale veroudering gaat gepaard met verandering in het lichaam, zoals een mindere werking van lever en nieren,  waardoor het lichaam alcohol niet meer zo goed aankan. Bij gelijkblijvend gebruik, van bijvoorbeeld 4 glazen, kunt u zo toch een kritische grens passeren.  Sluipenderwijs kan het dan zover komen  dat u niet meer zonder alcohol te kan.  Ongeveer 1 op de 10 oudere verslaafden – een groep die de laatste jaren snel groeit – hoort tot deze categorie.   Uw huisarts heeft ook gelijk dat hij adviseert bij slaapmedicatie nog wat minder te drinken dan de norm omdat alcohol en medicatie elkaars werking versterken en ook omdat de combinatie gemakkelijk tot verslaving leidt.   Is uw huisarts een calvinist die u het genieten wil verbieden?  Nee, het optimale effect, de heerlijke combinatie van lichte roes en ontremming,  krijgt u meestal  al bij de toegestane hoeveelheid.  Omdat uw lichaam enige tijd nodig heeft om alcohol in het bloed op te nemen, ervaart u  dit effect echter vaak pas als u een paar glazen méér op hebt. Ten onrechte denkt u dan dat u zich  dankzij het vierde of vijfde zo goed voelt. Kortom, wilt u genieten, drink dan met mate.    

 

 

 

Huub Buijssen analyseert nu zijn eigen gevoelens en concludeert dat die anderhalve week hem tot een rijk man heeft gemaakt: “Dit is de beste ervaring van mijn leven. En al klinkt het raar, ik gun het eigenlijk iedereen. Ik ben een herboren mens.”

 

 

door MARIE-THÉRÈSE ROOSENDAAL en RENÉ STEENHORST
TILBURG, zaterdag

Die blije lach zit om zijn mondhoeken gebeiteld, Huub Buijssen (54) is een herboren man. Op woensdag 12 september kreeg hij te horen dat hij pancreaskanker had, op donderdag de 20ste bleek dat er niets aan de hand was. Anderhalve lange week keek hij de dood recht in de ogen. “De rijkste ervaring van mijn leven”, vindt de Tilburgse psycholoog.

Huub Buijssen komt al jaren met regelmaat voorbij in onze kolommen, desgevraagd duidt hij dan helder en beeldend het een en ander op psychologisch gebied. En juist deze bevlogen vakidioot maakte een zwieper van jewelste in een emotionele achtbaan.

“Die woensdag kwam mijn nieuwe boek uit, De beleving van dementie. Normaal altijd een feestje, al is het mijn 36ste al.” Die dag kreeg hij echter zijn doodsvonnis. Voor de zomervakantie voelde hij zich al niet best: “Ik verloor gewicht, had pijn, was moe. Die klachten schreef ik toe aan het prikkelbare darmsyndroom waar ik al jaren last van heb. Mijn huisarts weet het ook daaraan. In augustus merkte ik dat ik nog meer kilo’s kwijt was. Ik dacht aan pancreaskanker, maar de huisarts zei dat het dat niet kon: mijn oogwit was niet geel en ik had geen rugpijn. Een eerste darmonderzoek liet een allerminst alarmerend poliepje zien.”

Op zondag 9 september kreeg hij ook nog diarree. “Dinsdag kon ik pas naar de huisarts, een vervanger. Die dacht aan een aneurisma en er werd een echo gemaakt. De radioloog gaf me de uitslag niet, hij zei: ‘ik zal de huisarts bellen, zodat jullie een plan van aanpak kunnen bespreken’. Mijn vermoeden dat er iets mis was werd door deze woorden bevestigd. De huisarts meldde dat het er niet goed uitzag, dat ik pancreaskanker had. Ik beken eerlijk dat ik niet meer weet of hij zei dat ik het had of dat er een verdenking was. Dat laatste las ik de dag erna – mijn Latijn is goed – wel op het verwijsbriefje: verdenking van pancreaskanker.”

Voor Huub Buijssen verging ondertussen zijn wereld: “Op internet zag ik dat dit de meest dodelijke vorm van kanker is. Na de diagnose is de levensverwachting nog maar een paar maanden. In 85% van de gevallen is het op het moment van constateren al uitgezaaid en is er niets meer aan te doen. En omdat ik de diagnose zelf al een maand eerder had gesteld, dacht ik… Als het niet was uitgezaaid zou een operatie de enige redding kunnen zijn, een superzware operatie waarbij 15% overlijdt. Van de geopereerden is na vijf jaar nog maar één op de tien in leven.”

“Op die ene procent overlevingskans vestigde ik al mijn hoop. De chirurg waar de huisarts me meteen naar had verwezen, verteld me dat ik in goede conditie moest zijn voor een eventuele operatie en dus ging ik drie keer per dag wandelen en at ik ondanks dat ik geen eetlust had. Ik was jaloers op iedereen met een dikke buik. Die maandag had ik een gesprek met de maag-lever-darm-arts die een mri-scan en een bloedonderzoek regelde. De huisarts zocht me thuis op, voor mij het signaal dat het er echt slecht voor stond. Toen ik die donderdag voor de uitslag -wel uitzaaiingen of niet – naar het ziekenhuis ging, hoorde ik in gedachten de doodsklokken al luiden.”

“‘Geen spoortje van kanker’, zei de arts. ‘Een echo zegt niet alles en is wel eens grof’. Die man heeft een halfuur nodig gehad om mij ervan te overtuigen dat er echt niets ernstigs aan de hand is…” Onnodig zijn geluk te schetsen: “Had ik al die hele week geen oog dicht gedaan omdat dat zo zonde van de tijd was, die nacht kon ik van blijdschap niet slapen. Ik ben opnieuw geboren, als volwassen mens.”

De psycholoog Buijssen analyseert zijn gevoelens: “Anderhalve week ben ik bezig geweest met afscheid nemen. De dood joeg me eerder altijd schrik aan, nu was ik er niet bang voor. Wel vreesde ik de pijn. Het ergste vond ik dat ik mijn kinderen, Huib van 13 jaar en Ilana van 10, niet zou zien opgroeien. Dat ik hun examens, huwelijken en de geboorte van hun kinderen niet zou meemaken. Als ze naar me zwaaiden als ze naar school vertrokken, schoot ik al vol. Ik heb het hen wel verteld, voor kinderen houd je niks verborgen. Ze hadden al gemerkt dat papa geen grapjes meer maakte. Kinderen zijn flexibel, de dag erna zijn ze al weer aan het buitenspelen en aan het zingen.”

“Ik moest het mijn moeder, broers en zussen, vrienden en collega’s vertellen. Iedereen wilde bij langskomen, maar dat hield ik af. Heel ambivalent, ik wist dat ik hun steun meer dan ooit nodig had, maar toch ik sloot me af. Bovendien had ik weinig tijd en moest veel regelen. Ik wilde alles goed achterlaten en ben naar een notaris gegaan voor een testament.”  

Buijssen kan er nu om lachen: “De notaris vroeg hoe lang ik nog had, voor die beroepsgroep de normaalste vraag van de wereld. Ik wist dat die tijd kort kon zijn. Nee, de uitvaart had ik nog niet geregeld, ik zag de stoet nog niet voor me…, ik dacht al wel na over de muziek bij de mis en ik besloot dat ik begraven wilde worden in mijn Limburgse geboortedorp Hegelsom (gemeente Horst aan de Maas) waar ook mijn vader ligt. Goed, ik liep mijn archief door, ruimde mijn werkkamer en pc op, belde mijn uitgever hoe de drie boeken die ik al grotendeels af had postuum uitgegeven moesten. Alle trainingen (in trauma-opvang en agressie red.) en lezingen die in mijn agenda stonden heb ik afgezegd, na een operatie zou ik immers moeten herstellen. Tot januari ben ik nu werkloos…”

Filosoferend: “Merkwaardig hoe stabiel geluk is. Na vijf, zes huilerige dagen voelde ik me toch weer aardig mezelf en kreeg ik weer zin in het leven.”

Veel mensen vragen het hem: “Boos om die eerste diagnose? Nee, er is geen fout gemaakt, dat wil ik benadrukken. Maar dit is de rijkste ervaring van mijn leven, zo heb ik ook meteen de maag darm en leverarts laten weten, toen hij me het goede nieuws bracht. Eigenlijk gun ik het iedereen, al klinkt dat raar. Ik heb er zo veel van geleerd. Het enige dat blijft is wat je weggeeft, werd er in de film Babettes Feest gezegd. En dat is zo. Als je het moeilijk hebt, krijg je terug wat je eerder gaf. En ook: waar je niet gaf, krijg je ook niet”

“Sommige mensen hadden het er moeilijk mee dat ik me niet verzette tegen de reële optie dat ik ging sterven. Hen ontnam ik zo ook de hoop. Kennelijk ben ik iemand die zich snel in het onvermijdelijke schikt. Gek hè, ik schaam me nu dat ik iedereen moet bellen dat het goed met me gaat.”

Een zondagskind noemt hij zichzelf: “Ik heb een tweede leven cadeau gekregen. Jazeker, ik blijf psycholoog. Al een paar jaar al heb ik het gevoel gehad dat ik eigenlijk met pensioen ben en dat dit mijn hobby is. Alleen ga ik minder tijd aan regeldingen besteden, daaraan heb ik een hekel. Ik weet nu hoe kostbaar tijd is. Er ligt nog een boek dat ik af wil maken.” Niet gespeend van ironie: “Over succesvol ouder worden. Zonder garantie voor een eeuwig leven, hoor!”

“Spijt van wat ik heb gedaan of gelaten? Zover was ik nog net niet, die vragen had ik even geparkeerd. Wel heb ik meteen stilgestaan bij de vraag wie ik heb gegriefd of gekwetst, of ik om vergeving moest vragen. Ik wilde niet dat mensen met wrok aan me zouden terugdenken.”

“Ik heb ervaren dat bewust afscheid nemen belangrijk is. Dingen afronden, zeggen wat mensen voor me hebben betekend. Als je wordt overvallen door de dood, een fataal auto-ongeluk of hartaanval, of als je dement overlijdt, is dat niet mogelijk. Dan is, al mag ik dat misschien niet zo stellen, kanker voor mij althans geen slechte optie.” Nadenkend: ” Maar stel dat ik over 40 jaar ongeneeslijk ziek word. Maar ik weet niet of het sterven dan makkelijker zal zijn. Als je oud bent heb je minder mensen om je heen en ga je eenzamer dood. Zo zie je dat alles twee kanten heeft. In mijn nieuwe dementieboek staat voorin als motto een zinsnede van de streekromanschrijfster G van Maanen Pieters waar ik de afgelopen dagen ook veel aan moest denken: Ze beseft nu dat verdriet om aantasting van de allerpersoonlijkste dingen, zoals gezondheid en verbondenheid, volstrekt niet lichter te dragen valt naarmate men een groter deel van zijn bestaan achter zich heeft gelaten. Of men achtentwintig, achtenveertig, achtenzestig of zelfs achtentachtig jaren leeft, het hart is altijd jong en kan altijd bloeden.”

Wat hij nu wel mankeert weet Buijssen overigens nog niet. Een fijn lachje: “Als psycholoog ken ik de kracht van de geest wel, mijn achtergrond maakt me niet immuun voor hypochondrie. Mijn broer, de meest briljante man die ik ken, heeft wel een verklaring voor mijn klachten. Vanwege die prikkelbare darm werk ik normaal niet ‘s avonds en op feestjes ben ik altijd voor elven weg, anders speelt die darm geheid op. Maar in het maken van dit boek, De beleving van dementie.Een eenvoudige gids voor naasten, had ik zo’n schik dat ik avond aan avond tot laat doorwerkte. Mijn broer zegt dat de computer bepaalt met welke snelheid je leeft en niet jijzelf. Dat is slecht voor je nachtrust, jouw toch al gevoelige darmen krijgen door het gebrek aan rust een opdonder, en daardoor neemt het hongergevoel af, eet je minder, val je af, krijg je last van je een drukkend gevoel in je darmen, mogelijk zelfs pijn… Ik geloof hier wel in.” Peinzend: “Het kán, dat ik een andere vorm van kanker zou hebben. Dan nadert het einde in elk geval langzamer. En ik ben blij met elke gewonnen dag.”

Huub Buijssen. De beleving van dementie. Een eenvoudige gids voor naasten van dementerenden. Spectrum, €14,95

 

 

 

Educatie maakt enthousiast

door Margot Hamel

Zes congressen, 170 workshops, tachtig exposanten, een collegeserie verplegingswetenschappen, een markt van patiëntenverenigingen en een praktijkschool voor verpleegkundige vaardigheden. De 2500 bezoekers van het Nursing Event 2004 konden kiezen uit een ruim aanbod van verpleegkundige vakinformatie. Zowel voor het opfrissen van de basiskennis als voor verdieping. Nursing vroeg workshopbezoekers naar hun ervaringen.

De zeven gouden stappen van effectieve gesprekken
Spreker: Huub Buijssen, klinisch psycholoog, auteur en eigenaar Buijssen training en Educatie.

‘Advies geven als hulpverlener raad ik af’
De zeven gouden stappen voor effectieve gesprekken, zijn te gebruiken voor coaching, conflicthantering en supervisie, maar ook voor gesprekken met patiënten. De essentie van deze methode is dat je iemand in zeven stappen naar een door hemzelf bedachte en uitvoerbare oplossing leidt. Om dit concreet te maken, krijgen de deelnemers aan de drukbezochte workshop een casus op schoot van de 53 jarige Annelies Weehuize. Zij kan niet loskomen van haar dementerende moeder en merkt dat zij steeds verder verwijderd raakt van haar man. Huub Buijssen vraagt: ‘Hoe begin je het gesprek?’ Allerlei antwoorden vliegen door de zaal. Zo zou iemand voorstellen beetje bij beetje minder langs te gaan bij moeder. Huub vindt alle antwoorden interessant, maar geeft aan dat het de voorkeur heeft geen adviezen moeten geven. En hulpverleners willen dat juist zo graag! En deze gespreksmethode start er mee om primair het verhaal van de ander door zijn ogen trachten te zien. Via verschillende stappen bepaalt de ander zelf zijn favoriete oplossing, en in stap 7 evalueer je samen hoe het is gegaan. Blijft het nog vaag? Volgend jaar verschijnt een boekje over dit onderwerp van Huub’s hand.

 

door Huub Buijssen

Sinds begin jaren negentig is het gebruikelijk om na elke ramp of heftige gebeurtenis (Bijlmer, Enschede, Volendam) meteen traumaspecialisten in te zetten voor het bieden van nazorg aan de slachtoffers. Zo ook weer na de moord op de conrector van het Terra-college. Het is echter de vraag of dat wel zo verstandig is. Talloze onderzoeken (onder andere bij de slachtoffers van de Bijlmer en ook bij die van de Twin Towers, waar voor elk slachtoffer vier counselors beschikbaar waren) en diverse meta-analyses hebben inmiddels aangetoond dat dergelijke specialistische hulp geen meerwaarde heeft in vergelijking met de steun van vrienden, collega’s, vrijwilligers en familieleden. Sterker nog, dat de specialistische hulp zelfs iatrogeen kan zijn en dat deze met name bij de psychisch meer kwetsbare personen (ca. een kwart van de bevolking), meer kwaad kan doen dan goed. Zo liet een studie naar de effecten van specialistische nazorg bij slachtoffers van verkeersongelukken zien dat deze zelfs drie jaar na het ongeluk meer klachten hebben dan degenen die niet deze hulp hebben gekregen Er zijn diverse verklaringen waarom opvang door specialisten geen meerwaarde heeft en voor sommige slachtoffers zelfs gevaarlijk kan zijn. Om te beginnen gaat van een dergelijke opvang impliciet de boodschap uit dat men ‘ziek’ is, dat er ineens iets mis is met het slachtoffer: ‘Anders komt er toch geen psycholoog of maatschappelijk werkende’. Wat een normale reactie is op een abnormale/heftige gebeurtenis wordt daarmee gemedicaliseerd. Plots is men een geval, voelt men zich een object. Zo krijgt het zelfvertrouwen dat door de gebeurtenis is aangetast, een extra knauw. Personen die niet of minder geschokt reageerden op de gebeurtenis, gaan óók twijfelen. ‘Ben ik misschien gevoelloos, ik hoor het toch moeilijk te hebben’. Ook de naaste omgeving die er vanuit gaat het slachtoffer te kunnen steunen, gaat twijfelen: ‘Om goed te kunnen steunen, moet je blijkbaar een speciale opleiding genoten hebben’. Het gevaar bestaat bovendien dat de naaste omgeving zich terugtrekt van het slachtoffer: ‘Hij is nu in goede handen’. Maar een terugtrekkende beweging van de omgeving is nu net het laatste wat het slachtoffer wil, want naast erkenning heeft hij in deze fase vooral behoefte aan echte compassie, echt medeleven. Deze kan een professional per definitie niet bieden, want deze staat te ver weg van het slachtoffer.

De tegenvallende effecten van debriefing door deskundigen (onder begeleiding van deskundige in groep praten over hetgeen men heeft meegemaakt), ontlokte traumadeskundige professor Gersons, hoogleraar psychiatrie aan de universiteit van Amsterdam, zelfs de uitspraak : ‘Als debriefing een medicijn was, dan zou je het uit de handel nemen, want de opvang door professionals blijkt in de praktijk minder effectief dan opvang in de natuurlijke omgeving.’ (AD van 30-3-1999).

Traumaonderzoek heeft ons geleerd dat vooral te snelle (binnen 24 uur), intensieve (meteen moeten praten over gevoelens) en langdurige opvang (langer dan een uur praten) niet zonder risico is. Het lijkt erop dat dit de blootstelling aan de traumatische ervaring juist verlengt en daarmee de kans op verstoorde verwerking vergroot. Collega-psychologe Cokkie Verschuren, die de opvang verzorgde aan de slachtoffers van SE Fireworks en de gegijzelden in de Amsterdamse Rembrandtoren, liet desondanks in de Volkrant van vorige week nog weten dat volgens haar ‘Praten,praten en nog eens praten’ de sleutel is tot verwerking ‘en dat zo snel mogelijk’.
Na een traumatische ervaring zijn mensen echter vaak de eerste uren, soms zelfs de eerste paar dagen, verdoofd. Dit is een gezonde reactie van het brein die ertoe dient om zo de klap gedoseerd te kunnen verwerken. In deze fase traumadeskundigen optrommelen voor het voeren van intensieve opvanggesprekken, kan zelfbeschermende en helende mechanismen afbreken en zo de natuurlijke verwerking verstoren. Daarbij komt dat na deze shockfase weliswaar voor velen praten de meest natuurlijke manier is om het psychotrauma te verwerken, maar niet voor iedereen. Sommigen willen liever eerst nog wat met rust gelaten worden om eerst voor zich zelf alles op een rijtje te zetten. Tussen mensen bestaan überhaupt grote verschillen in het aantal gesprekken of woorden dat men voor het verwerken nodig heeft.

Het is scholen, bedrijven en gemeentes niet aan te rekenen dat ze onmiddellijk na een ramp traumadeskundigen inschakelen. Ze willen gewoon de best mogelijk opvang en hen is door dezelfde traumadeskundigen voorgespiegeld dat dit niet zonder hen kan.

Waarom zeggen deze deskundigen dat ze onmisbaar zijn?
Op de eerste plaats komt dat doordat men tot ca. medio jaren negentig heeft gedacht dat voor opvang specialistische deskundigheid een vereiste is. Toen echter de ene na de andere studie aantoonde dat specialistische opvang geen toegevoegd effect had en geen bijdrage levert aan het voorkomen van posttraumatische stressstoornissen (PTSS) of andere verwerkingsstoornissen, is er in de praktijkvoering niets veranderd. Op congressen en in de media kom ik regelmatig collega-deskundigen tegen die niet op de hoogte zijn van de genoemde onderzoeken. Ook kom ik vaak deskundigen tegen die de uitkomsten van genoemde studies in twijfel trekken. Ze kunnen of willen er niet aan! Tenslotte zijn er ook deskundigen – en onder hen zijn niet de minste – die de resultaten van de studies weliswaar niet betwisten, maar zeggen dat effectiviteit niet de enige of zaligmakende uitkomstmaat van een interventie is of mag zijn. Ze vinden tevredenheid van de slachtoffers (over de geboden nazorg) een minstens even belangrijk criterium. Het valt niet te ontkennen dat de slachtoffers in meerderheid erg tevreden zijn over geboden hulp, maar deze tevredenheid kan ook op andere wijze worden gerealiseerd. Bovendien geldt ook voor traumaopvang het grondbeginsel van iedere geneeskunde: primum nil nocere (‘eerst en vooral geen schade toebrengen’).
Dat traumadeskundigen nog steeds hun diensten aanbieden en op hun websites garanderen binnen 24 uur na de ramp beschikbaar te zijn, heeft tenslotte en niet in de laatste plaats natuurlijk ook met geld te maken. Traumahulpverlening is ook business, een industrie geworden. Geen traumaspecialisten dus meteen na de ramp, maar hoe de opvang dan wèl te verzorgen en te bewerkstelligen dat de getroffenen tevreden zijn over de nazorg?
Welnu, in plaats van (vreemde) mensen van buitenaf te vragen, bij wie mensen zich niet vertrouwd en veilig voelen, kan men het beste de opvang zelf ter hand nemen en inbedden in de eigen organisatie. Een school of bedrijf kan een paar eigen werknemers een spoedcursus van een paar dagen laten volgen over de basisprincipes van collegiale opvang. Als zich een drama voltrekt, kunnen zij, in plaats van externe deskundigen, een voortrekkersrol vervullen in de opvang. De principes van opvang zijn immers gemakkelijk en snel aan te leren, te weten: ga eerst na of praktische hulp nodig is en probeer deze te bieden, geef zo veel mogelijk concrete informatie over de ramp (zeg ook wat men nog niet weet), geef psycho-educatie of voorlichting over traumaverwerking (met als centrale boodschappen dat een heftige reactie nu normaal is, dat een ieder zijn eigen manier en tempo van verwerken heeft, dat men mensen die niet (meteen) willen praten, niet daartoe moet dwingen, dat opvanggesprekken niet te lang mogen duren en dat men niet te snel moet stimuleren over gevoelens te praten). Probeer ook het thuisfront van de slachtoffers te mobiliseren bij het bieden van steun, leer welke mensen verhoogd risico lopen om de klap niet goed te verwerken en op wie men daarom extra moet letten, zorg voor erkenning van slachtofferschap (bijvoorbeeld door de directie of andere hoog geplaatsten in een vroeg stadium contact te laten opnemen met de slachtoffers) en leer hen ook dat de sleutel tot verwerking niet is: ‘praten, praten, praten’, maar een afwisseling van praten en ‘je kop in het zand steken’. Wat het laatste principe betreft: de verwerking van een psychotrauma of geestelijke wond zou men kunnen vergelijken met het revalideren na een lichamelijke blessure. Hierbij komt het immers aan op afwisselend (!) zich inspannen – en daarbij de eigen pijngrens in acht nemen – om daarna weer te rusten.

Concluderend: opvang dient liefst zo bescheiden en sober mogelijk te zijn, niet alleen wat betreft het inschakelen van deskundigen (hooguit als vraagbaak op de achtergrond), maar ook wat frequentie, intensiteit en duur van opvanggesprekken. En vooral ook: bij voorkeur door de eigen omgeving van de slachtoffers. Opvang is immers op de eerste plaats: compassie of (in het Duits: Mitgefühl) laten blijken en zo tevens erkenning bieden voor slachtofferschap.

Drs Huub Buijssen, klinisch psycholoog NIP, directeur Buijssen Training en Educatie en co-auteur van Lesje geleerd? Zelfhulp en collegiale steun bij traumatische ervaringen. Een gids voor docenten voortgezet onderwijs.